การตั้งบ้านเมืองชุมพลบุรีโดยสังเขป ได้กล่าวไว้ว่า พระยาสุรินทร์ภักดีศรีไผทสมันต์ (ม่วง) เจ้าเมืองสุรินทร์ กราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขอตั้งบ้านทัพค่ายเป็นเมืองชุมพลบุรี และโปรดเกล้าฯ ให้พระวิเศษราชา เป็นเจ้าเมืองสถาปนาเป็น "พระฤทธิรณยุทธ" (ต้นตระกูลฤทธิรณในปัจจุบัน) อำเภอนามชุมพลบุรีนั้น โปรดเกล้าฯ พระราชทานนามเมืองตามพระนามข้าหลวงใหญ่ต่างพระองค์ ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ กรมหลวงมีสรรพสิทธิประสงค์ (พระองค์เจ้าชุมพลสมโภช) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2427 เป็นต้นมา รวมเป็นเมืองอยู่ 10 ปี
ต่อมาเมื่อวันที่ 22 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2480 ข้าหลวงประจำจังหวัดสุรินทร์ได้พิจารณาเห็นว่า บ้านเมืองมีความเจริญก้าวหน้าเป็นอันมาก การคมนาคมสะดวกขึ้น จึงกำหนดการเปลี่ยนแปลงการปกครองใหม่ โดยแยกตำบลพรหมเทพจากอำเภอชุมพลบุรีไปขึ้นต่ออำเภอท่าตูม ทำให้อำเภอชุมพลบุรีเป็นอำเภอเล็ก มีพลเมืองน้อย หาสมควรที่จะอยู่ในฐานะเป็นอำเภอไม่ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยุบอำเภอชุมพลบุรีเป็น กิ่งอำเภอชุมพลบุรี เมื่อวันที่ 4 มีนาคม พ.ศ. 2480 และอยู่ในการปกครองของอำเภอท่าตูม
ต่อมาเห็นว่ากิ่งอำเภอชุมพลบุรีเป็นเมืองสงบ ไม่มีโจรผู้ร้ายชุกชุมเหมือนกับอำเภออื่น ๆ ประกอบกับประชาชนก็อยู่เป็นสุข อุดมสมบูรณ์ ประชาชนจากถิ่นอื่นก็อพยพเข้ามาทำกินมากขึ้นและตั้งถิ่นฐานมั่นคง สภาพทั่วไปเจริญขึ้นมาก จึงได้มีพระราชกฤษฎีกายกฐานะกิ่งอำเภอเป็นอำเภอ เรียกว่า อำเภอชุมพลบุรี ตั้งแต่วันที่ 20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2496