หนี้เป็นนิติสัมพันธ์ระหว่างบุคคลสองฝ่ายฝ่ายหนึ่งเป็นลูกหนี้อีกฝ่ายหนึ่งเป็นเจ้าหนี้ฝ่ายที่เป็นเจ้าหนี้มีสิทธิบังคับฝ่ายที่เป็นลูกหนี้ให้กระทำการหรืองดเว้นกระทำการอย่างใดอย่างหนึ่งเพื่อประโยชน์ของฝ่ายเจ้าหนี้ได้หรืออาจกล่าวได้ว่า ลูกหนี้ มีหน้าที่ต้องกระทำการหรืองดเว้นอย่างใดอย่างหนึ่งเพื่อประโยชน์ของฝ่ายเจ้าหนี้ องค์ประกอบของหนี้ มีดังนี้
1). ต้องมีนิติสัมพันธ์ความผูกพันทางกฎหมายที่ก่อให้เกิดหนี้ และมีผลให้เจ้าหนี้มีสิทธิเรียกร้องให้ลูกหนี้ชำระหนี้นั้น จะต้องมีความสัมพันธ์กันทางกฎหมาย ซึ่งมีมูลเหตุจากหลายประการ ได้แก่ นิติกรรมสัญญา ละเมิด ลาภมิควรได้ การจัดการงานนอกสั่ง เป็นต้น ไม่ใช่ความผูกพันกันด้วยจิตใจ ทางสมาคมหรือทางอัธยาศัยไมตรี
2). ต้องมีเจ้าหนี้และลูกหนี้ เจ้าหนี้มีสิทธิตามกฎหมายที่จะเรียกร้องให้บุคคลอีกฝ่ายหนึ่ง ซึ่งเรียกว่าลูกหนี้ ชำระหนี้แก่ตนตามความผูกพันตามกฎหมายนั้น เช่น รัมภาของยืมเงินนารี จำานวน 20,000 บาทรัมภาและนารีมีความผูกพันกันตามกฎหมายในมูลหนี้กู้ยืมเงิน เมื่อถึงกำหนดชำระหนี้ นารีซึ่งเป็นเจ้าหนี้มีสิทธิตามกฎหมายที่จะเรียกร้องให้รัมภาซึ่งเป็นลูกหนี้ชำระเงินแก่ตนได้
3). ต้องมีวัตถุแห่งหนี้ ซึ่งเป็นข้อกำหนดว่าลูกหนี้ต้องปฏิบัติการชำระหนี้แก่เจ้าหนี้อย่างไร
บ่อเกิดแห่งหนี้
1). นิติกรรม-สัญญา เป็นบ่อเกิดแห่งหนี้ที่มีความสำคัญ เกิดขึ้นจากเจตนาของบุคคลที่จะก่อให้เกิดหนี้ขึ้นตามกฎหมาย หนี้ส่วนมากเกิดจากนิติกรรม-สัญญา
2). การจัดการงานนอกสั่ง คือ การที่บุคคลหนึ่งเรียกว่า “ผู้จัดการ” เข้าทำกิจการของบุคคลอีกคนหนึ่งเรียกว่า “ตัวการ” โดยผู้เป็นตัวการมิได้วานใช้ หรือโดยผู้จัดการไม่มีหน้าที่ที่ต้องกระทำเช่น ขณะที่ลัดดาไม่อยู่บ้าน
3). ลาภมิควรได้ ผู้ใดได้ทรัพย์มาโดยไม่มีมูลที่จะอ้างได้ จะต้องคืนทรัพย์นั้นให้แก่เจ้าของไปซึ่งเจ้าของทรัพย์ก็มีสิทธิที่จะเรียกทรัพย์คืนด้วย เช่น วรรณาคิดว่าเครื่องเพชรในตู้ของตนเป็นของนภาจึงนำเครื่องเพชรไปมอบให้นภา
4). ละเมิด เป็นบ่อเกิดของหนี้ที่สำคัญรองลงมาจากนิติกรรมและสัญญา เมื่อมีการละเมิดเกิดขึ้นผู้ถูกละเมิดมีสิทธิเรียกร้องค่าสินไหมทดแทน เช่น แอ๊ดลักรถยนต์ของโอมไปขาย
วัตถุแห่งหนี้ ซึ่งมี 3 กรณี ดังนี้
1). การกระทำการ เป็นหนี้ที่ลูกหนี้จะต้องปฏิบัติอย่างใดอย่างหนึ่ง หรือหลายอย่างแก่เจ้าหนี้
2). การงดเว้นกระทำการ วัตถุแห่งหนี้กำหนดให้ลูกหนี้ละเว้นกระทำการ เช่น แก้วกับเก๋ ร่วมทุนกันเปิดร้านกาแฟ
3). การส่งมอบทรัพย์สิน จะเป็นไปตามที่สัญญากำหนด เช่น ในสัญญาซื้อขาย ผู้ขายมีหน้าที่ส่งมอบทรัพย์สินให้แก่ผู้ซื้อ เป็นต้น
ผลของหนี้
-เมื่อเกิดหนี้ขึ้น เจ้าหนี้มีสิทธิเรียกให้ลูกหนี้ชำระ หากเป็นหนี้ที่ขาดอายุความ หรือเป็นหนี้บางประเภทที่ขาดหลักฐานตามที่กฎหมายบัญญัติไว้ จะใช้บังคับไม่ได้
-ในการกระทำการ การงดเว้นกระทำการ หรือการส่งมอบทรัพย์สินตามวัตถุแห่งหนี้เรียบร้อยแล้วหนี้เป็นอันระงับ
-กรณีที่ลูกหนี้ไม่ยอมชำระหนี้ กฎหมายให้สิทธิเจ้าหนี้ที่จะร้องขอต่อศาลให้ศาลสั่งให้ชำระหนี้ หากลูกหนี้ยังละเลยไม่ชำระหนี้แก่เจ้าหนี้ ให้เจ้าหนี้มีสิทธิเรียกร้องค่าเสียหายได้ |
